Στην εποχή μας από ειδικούς στην σχεδίαση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, γίνεται μια ιδιαίτερα έντονη προσπάθεια για την προσαρμογή τους στις ανάγκες της ζωής. Έτσι το σχολείο θα αποτελεί ένα μέσο προετοιμασίας των μαθητών για την πραγματική ζωή, δίνοντάς τους γνώσεις και δεξιότητες με ουσιαστικό αντίκρισμα.
Το τμήμα πολιτιστικής συνεργασίας του Συμβουλίου της Ευρώπης ορίζει την προετοιμασία των μαθητών από το σχολείο για την πραγματική ζωή ως:
• Προετοιμασία για ανάπτυξη του κάθε μαθητή ως ξεχωριστή προσωπικότητα, με διαφορετικό δυναμικό και χαρίσματα.
• Προετοιμασία για τη ζωή σε μια Δημοκρατική κοινωνία.
• Προετοιμασία για το χώρο της εργασίας.
• Προετοιμασία για πολιτιστική ανάπτυξη και δραστηριότητες
• Ανάπτυξη γνώσεων και ικανοτήτων που να κάνουν δυνατή τη συνεχή εκπαίδευση του ατόμου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Γενικά θεωρείται ότι η ζωή στο χώρο της εργασίας, η κοινωνική ζωή και η προσωπική ζωή, είναι στοιχεία που δύσκολα μπορεί κανείς να τα ξεχωρίσει το ένα από το άλλο.
Η προετοιμασία για τη ζωή στη σύγχρονη εποχή σε ανεπτυγμένες χώρες, αναφέρεται στην προετοιμασία ατόμων για κοινωνίες, που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η τεχνολογία και η βιομηχανία.
Τεχνολογία είναι η δημιουργία ενός τεχνητού περιβάλλοντος σύμφωνα με τις γνώσεις, τις ικανότητες και τα εργαλεία, τα μηχανήματα και τον γενικότερο εξοπλισμό που επινοεί ο άνθρωπος, προκειμένου να βελτιώσει τη ζωή του.
Η επιστήμη μελετά και ερευνά αυτά που είναι δεδομένα και υπάρχουν ανεξάρτητα από τον άνθρωπο. Η τεχνολογία χρησιμοποιεί επιστημονικές γνώσεις αλλά αναφέρεται σε αυτά που θέλουμε να υπάρχουν και σε αυτά που μας εξυπηρετούν.
Μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Yale που περιλαμβάνει την εξέταση αρκετών εκατοντάδων κοινωνιών από όλο τον κόσμο, έχει καταλήξει σε πολιτιστικά στοιχεία που είναι δυνατόν να βρεθούν σε κάθε κοινωνία αλλά με διαφορετική μορφή, ανάλογα με το επίπεδο της τεχνολογικής ανάπτυξης, όπως : Επικοινωνία, εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πόρων, μεταφορές, εργαλεία και σκεύη, ενέργεια, κατοικία, τροφή, σύστημα μετρήσεων, διαδικασίες μάθησης, ιδιοκτησία, ρουχισμός, διαδικασίες παραγωγής, εργασία, οικονομική διάρθρωση, ανταγωνισμός, τέχνη, κοινωνική οργάνωση κλπ. Όλα τα πολιτιστικά αυτά στοιχεία επηρεάζονται καθοριστικά από την τεχνολογία, και βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης ανάλογα με το επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης κάθε κοινωνίας. Ακόμη και οι καλές τέχνες, η μουσική, η γλυπτική, η ζωγραφική, ο κινηματογράφος, επηρεάζονται δραματικά από την τεχνολογία.
Βιομηχανία είναι η ο φορέας εφαρμογής συντονισμένα τεχνολογικής γνώσης και χρησιμοποίησης υλικών, εξοπλισμού και ανθρώπινου δυναμικού για την παραγωγή αγαθών ή την παροχή υπηρεσιών, προκειμένου να ικανοποιούνται οι ανάγκες του ανθρώπου. Όλα οι παράμετροι της παραγωγής ( Ενέργεια, τρόποι παραγωγής, υλικά, Marketing, εφοδιασμός, οργάνωση-διαχείριση, εξοπλισμός, έρευνα, ιδιοκτησία, χρηματοδότηση, μεταφορές, επικοινωνίες, ) θα πρέπει να συντονισθούν ώστε να παράγεται το καλύτερο αποτέλεσμα με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Όλα τα επί μέρους τμήματα μιας βιομηχανίας θα πρέπει να λειτουργούν συντονισμένα, όπως όλα τα όργανα σε μια ορχήστρα, θα πρέπει δηλαδή να υπάρχει ενορχήστρωση σε μια βιομηχανία για να υπάρχει παραγωγικό αποτέλεσμα.
Οι μαθητές θα πρέπει να αναπτύξουν μια αντίληψη σχετικά με το ρόλο της τεχνολογίας και της βιομηχανίας στο σύγχρονο πολιτισμό.
Ο σύγχρονος πολίτης εκτελεί έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω ρόλους : Είναι πολίτης που παίρνει αποφάσεις και ψηφίζει, είναι εργαζόμενος στην παραγωγή ή στις υπηρεσίες, είναι καταναλωτής που επιλέγει προϊόντα ή υπηρεσίες τα οποία και συντηρεί, χρησιμοποιεί τεχνολογία κατά τον ελεύθερο χρόνο του. Σε όλες τις περιπτώσεις χρησιμοποιεί τεχνολογία και απαιτούνται βασικές τεχνολογικές γνώσεις. Χωρίς αυτές η μεγάλη μάζα θα ακολουθεί άκριτα και χωρίς στοιχειώδεις γνώσεις την τεχνολογική ελιτ, και δημιουργούνται σύμφωνα και με κείμενα και της ΕΕ κίνδυνοι για την ίδια τη Δημοκρατία.
Για τη διδασκαλία της τεχνολογίας χρησιμοποιείται στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα το πρόγραμμα Maryland Plan που μεταφέρθηκε από τον από τον Νίκο Ηλιάδη, αρχικά ως καθηγητού της ΣΕΛΕΤΕ για την εκπαίδευση εκπαιδευτικών, και κατόπιν ως συμβούλου του Π.Ι., σε όλα τα σχολεία της χώρας. Μάθημα τεχνολογίας διδάσκεται σήμερα στις Α, Β, και Γ γυμνασίου.
Το Maryland Plan αναπτύχθηκε από τον Donald Maley μια ηγετική φυσιογνωμία των Η.Π.Α. για την τεχνολογική εκπαίδευση, επιβλέποντα ( supervisor) του Νίκου Ηλιάδη για το διδακτορικό του. Σύμφωνα με το πρόγραμμα ό κάθε μαθητής δεν διδάσκεται ισοπεδωτικά σελίδα-σελίδα συγκεκριμένη ύλη για όλους και για χρόνια την ίδια όπως στα παραδοσιακά μαθήματα, αλλά εμπλεκόμενος στις σχεδιασμένες δραστηριότητες, έχει τη δυνατότητα να μάθει και να αναπτυχθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρίσματα, ενδιαφέροντα αλλά και το ιδιαίτερο δυναμικό του, που είναι διαφορετικό για τον καθένα, αξιοποιώντας όλες τις πιθανές πηγές πληροφόρησης του τεχνολογικού του περιβάλλοντος. Οι μαθητές με συγκεκριμένες διαδικασίες επιλέγουν στην Α τάξη διαφορετικά τεχνολογικά θέματα σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά τους και το δυναμικό τους, τα οποία θα μελετήσουν και θα κατασκευάσουν στο σχολικό εργαστήριο από τις ενότητες εργαλεία και μηχανές, ενέργεια και ισχύς, μεταφορές και επικοινωνίες. Ορισμένα από τα κριτήρια που θα πρέπει να ικανοποιούν τα θέματα που θα προτείνουν οι μαθητές για μελέτη είναι να απαιτούν τη μέγιστη δυνατή χρήση εργαλείων και υλικών και τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση πηγών πληροφόρησης.
Έκθεση κατασκευών Α Γυμνασίου στο 2ο Γυμνάσιο Κομοτηνής
Οι μαθητές στη Β Γυμνασίου οργανώνουν επιχειρήσεις / βιομηχανίες της επιλογής τους, αναλαμβάνουν ρόλους παράλληλους με την πραγματικότητα
(Γενικός Δ/τής, Δ/τής παραγωγής, Δ/τής οικονομικών, Δ/τής μάρκετιγκ, Δ/τής Δημοσίων σχέσεων, Δ/τής ερευνών, Δ/τής προμηθειών, Δ/τής ποιοτικού ελέγχου, Δ/τής προσωπικού, Δ/τής εκπαίδευσης, Δ/τής ασφαλείας, Δ/τής Σχεδίασης προϊόντων κλπ)
γράφουν εργασία για το ρόλο τους στη συγκεκριμένη επιχείρηση που επέλεξαν αξιοποιώντας όλες τις πιθανές πηγές πληροφόρησης, κατασκευάζουν μακέτα που απεικονίζει όλη τη λειτουργία της επιχείρησης ενσωματώνοντας μηχανισμούς και ασχολούμενοι με όλους τους τομείς της σύγχρονης τεχνολογίας κλπ. Στοχεύεται οι μαθητές να αναπτύξουν ικανότητα για επίλυση προβλημάτων σχετικά με την παραγωγική διαδικασία, για σχεδίαση βιομηχανικών προϊόντων και αξιολόγηση εναλλακτικών μεθόδων παραγωγής, για εφαρμογή γνώσεων σε πρακτικές καταστάσεις που έχουν σχέση με την παραγωγή, για ανάπτυξη ικανοτήτων επιχειρηματικότητας, ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας, που είναι κρίσιμες και βασικές ικανότητες, στο σύγχρονο διεθνοποιημένο περιβάλλον της οικονομίας της γνώσης.
Έκθεση κατασκευών Β Γυμνασίου (ομοιώματα βιομηχανιών) Γυμνάσιο Νέας Κυδωνίας
Στη Γ Γυμνασίου οι μαθητές πραγματοποιούν έρευνες της επιλογής τους εξοικειωνόμενοι με τη διαδικασία της έρευνας για δημιουργία προστιθέμενης αξίας σε προϊόντα και υπηρεσίες.
Παράδειγμα από ερευνητικές εργασίες στη Γ Γυμνασίου στο Γυμνάσιο Ρέντη για εξοικείωση των μαθητών με την ερευνητική εργασία και τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας σε προϊόντα και υπηρεσίες .
Σε όλες αυτές τις δραστηριότητες είναι ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουν κάθε είδους πηγή πληροφόρησης (συζητήσεις με ειδικούς, επισκέψεις στο χώρο της εργασίας, βιβλιοθήκες, κάθε είδους βιβλία κλπ.) Ο ρόλος του καθηγητή είναι ιδιαίτερα δύσκολος διότι θα πρέπει να μπορεί να παρακολουθεί κάθε μαθητή στις επιλογές του και τις έρευνές του, και δεν διδάσκει την ίδια συγκεκριμένη ύλη κάθε χρόνο. Επίσης, υπό την έννοια αυτή οι ψηφιακές βιβλιοθήκες συνδεόμενες μεταξύ τους σε όλο τον κόσμο είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τους μαθητές που θα ερευνούν για επίλυση τεχνολογικών προβλημάτων.
(Το WorldCat στις παρακάτω ιστοσελίδες είναι ένας κατάλογος ένωσης βιβλιοθηκών που αναλύει τις συλλογές 72.000 βιβλιοθηκών σε 170 χώρες και περιοχές)
https://www.worldcat.org/
https://en.wikipedia.org/wiki/WorldCat
https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Scholarly_databases,
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_academic_databases_and_search_engines
Στη σύγχρονη εποχή απαιτείται τεχνολογική εκπαίδευση για όλους, είναι απαραίτητο τμήμα της γενικής εκπαίδευσης, και απαιτείται να επεκταθεί από τη νηπιακή ηλικία σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες Δημοτικό-Γυμνάσιο- Λύκειο, και στις 12 τάξεις του σχολείου. Ο σύγχρονος αναλφάβητος θα είναι ο τεχνολογικά αναλφάβητος, που θα είναι ξένος με την κοινωνία στην οποία ζει και για την οποία θα πρέπει να μπορεί να πάρει αποφάσεις. Στη σημερινή πολύπλοκη τεχνολογική κοινωνία δεν μπορούν να ληφθούν αποφάσεις κατά τρόπο τυχαίο από ανεκπαίδευτους, που άκριτα θα ακολουθούν αποφάσεις άλλων.
Ο Διεθνής οργανισμός για την τεχνολογική εκπαίδευση ( International Technology Engineering Association https://www.iteea.org/ ) έχει αναπτύξει εκπαιδευτικές προδιαγραφές για όλες τις 12 τάξεις από το Δημοτικό μέχρι το τέλος του Λυκείου, σε συνδυασμό με οικονομικά στοιχεία για την εξοικείωση των μαθητών με τη λειτουργία του σύγχρονου παραγωγικού συστήματος της μεταβιομηχανικής εποχής. Οι προδιαγραφές μπορούν να αναζητηθούν στην ιστοσελίδα :
http://www.iteea.org/TAA/Publications/TAA_Publications.html,
Η τεχνολογική εκπαίδευση στη χώρα μας δεν έχει αναπτυχθεί όπως στον ανεπτυγμένο Δυτικό κόσμο παρά το γεγονός ότι έχει εισαχθεί για 25 τουλάχιστον χρόνια από τον Νίκο Ηλιάδη σε όλα τα Γυμνάσια (1993) και Λύκεια (1998) της χώρας ( περίπου 450.000 μαθητές κάθε χρόνο εμπλέκονται στις προβλεπόμενες διαδικασίες / δραστηριότητες του Maryland Plan από το 1993 ), ενώ ως στοιχειώδες αρχικό πρόγραμμα εκπαίδευσης καθηγητών στη ΣΕΛΕΤΕ από το 1979. Βασικό πρόβλημα παραμένει στο θεωρητικού προσανατολισμού εκπαιδευτικό μας σύστημα η μη ύπαρξη κατάλληλης Πανεπιστημιακής σχολής/ σχολών που θα εκπαιδεύει καθηγητές ( που θα μπορούσαν εύκολα να απασχοληθούν και σε μια ανεπτυγμένη αγορά εργασίας ) και θα υποστηρίζει το αντικείμενο όπως τα άλλα εκπαιδευτικά αντικείμενα στο σχολείο (Μαθηματικά, φιλολογικά, οικοκυρικά κλπ.), και όπως συμβαίνει στις Η.Π.Α.
Χαρακτηριστικό είναι ότι η εισαγωγή του Maryland Plan στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι ευρύτερα γνωστή. Στη δημοσίευση στο περιοδικό της διεθνούς ένωσης για την τεχνολογική εκπαίδευση που διοχετεύεται σε όλα τα πανεπιστήμια με τμήμα τεχνολογικής εκπαίδευσης στις ΗΠΑ και στα σχολεία, καθώς και σε όλες τις χώρες που η ένωση έχει παραρτήματα, αναλύεται η μεταφορά και η εισαγωγή του Maryland Plan στην Ελλάδα, αλλά στη χώρα μας ελάχιστοι γνωρίζουν το πως και γιατί διδάσκεται το σχολικό αυτό αντικείμενο σε μισό εκατομμύριο μαθητές κάθε χρόνο στη χώρα.
Η τεχνολογική εκπαίδευση είναι καθοριστική για εξασφάλιση ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας στην από εδώ και πέρα ζωή μας.
Μετακινούμεθα σε μια νέα μορφή παραγωγής και οικονομίας, από την παραγωγή της βιομηχανικής στην παραγωγή της μεταβιομηχανικής εποχής.
Οι βιομηχανίες και οι παραγωγικές μονάδες της μετα-βιομηχανικής εποχής λειτουργούν όλες σε ένα βαθύτερο επίπεδο γνώσης.
Και αν θέλουμε να το εξετάσουμε αναλογικά από πλευράς ανθρώπινης εμπλοκής, στη νέα παραγωγική διαδικασία και στη νέα οικονομική πραγματικότητα της μετα-βιομηχανικής εποχής εμπλέκεται περισσότερο το μυαλό και όχι οι μύες όπως στη βιομηχανική κοινωνία.
Αντί να γίνονται προσπάθειες για διεύρυνση και αύξηση της χειρωνακτικής δύναμης του ανθρώπου, οι νέες τεχνολογίες επεκτείνουν τη νοητική δύναμή του.
Για παράδειγμα σαν αποτέλεσμα της χρήσης ή μη νέων τεχνολογιών στην παραγωγή στον πρωτογενή τομέα
«Η Ολλανδία ακολουθεί πολιτική αγοράς, το Ισραήλ πολιτική καινοτομίας και η Ελλάδα πολιτικές σκοπιμότητες»
Σε σύγκριση της αγροτικής οικονομίας ανάμεσα στην Ελλάδα, την Ολλανδία και το Ισραήλ προέβη, ο γενικός διευθυντής Λιανικής Τραπεζικής της Eurobank κ. Ιάκωβος Γιαννακλής μιλώντας στο 3ο συνέδριο αγροτικής επιχειρηματικότητας που διοργάνωσε ο Economist.
Όπως είπε χαρακτηριστικά,
• Η Ολλανδία με 45 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργειών παράγει περίπου σε αξία 1700 ευρώ ανά στρέμμα.
• Το Ισραήλ με 6 εκατ. στρέμματα καλλιεργειών παράγει περίπου σε αξία 1290 ευρώ ανά στρέμμα.
• Η Ελλάδα με 37 εκατ. στρέμματα καλλιεργειών παράγει περίπου σε αξία 190 ευρώ ανά στρέμμα.
Όσο περισσότερο ανεπτυγμένη είναι μια κοινωνία τόσο λιγότερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού απασχολείται στον πρωτογενή τομέα .
Καθώς νέα τεχνολογία εισέρχεται στην παραγωγική διαδικασία με στόχο την ανάπτυξη εκτοπίζονται εργαζόμενοι από τον πρωτογενή τομέα προς τον δευτερογενή ( που εμείς δεν έχουμε ) και τον τριτογενή. Στην πραγματικότητα όσο περισσότερο ανεπτυγμένη είναι μια χώρα, τόσο λιγότερο ποσοστό απασχολεί στην πρωτογενή τομέα. Για παράδειγμα το ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα στη Νιγηρία είναι 30%, ενώ στις ΗΠΑ 2%, στη Γερμανία 2%, στην Αγγλία 3%. Αυτό δε σημαίνει ότι η παραγωγή αγροτικών προϊόντων στις ανεπτυγμένες χώρες δεν είναι μεγάλη, συμβαίνει το τελείως αντίθετο. Το 2% στις ΗΠΑ τρέφει τα 250 εκατομμύρια κατοίκων και κάνουν και εξαγωγές. Όμως επειδή χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες και στη γεωργία και γενικότερα τον πρωτογενή τομέα, δεν χρειάζονται στον τομέα αυτό μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού, έχουν δημιουργήσει οικονομία μεγάλης κλίμακας και στον τομέα αυτό σε αντίθεση με τους δικούς μας μικροκαλλιεργητές, ενώ οι εργαζόμενοι και στον τομέα αυτό θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι.
Στη χώρα μας που οι απασχολούμενοι στον τομέα αυτό είναι συγκριτικά μεγάλο ποσοστό της εργατικής δύναμης ( αναγκαστικά σε πολλές περιπτώσεις ), ήδη υπάρχει μεγάλο πρόβλημα, επειδή η ανάπτυξη που επιδιώκεται για ισχυροποίηση της οικονομίας και ο ανταγωνισμός στο διεθνοποιημένο οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον θα μειώσει τα ποσοστά απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα, αφού η απασχόληση στον τομέα αυτό κατά τον παραδοσιακό τρόπο θα είναι ασύμφορη μόλις σταματήσουν οι επιδοτήσεις.
Για την ανάπτυξη στον πρωτογενή τομέα απαιτείται η εμπλοκή τεχνικών/ μηχανικών ειδικών στους αυτοματισμούς, τις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, τις ειδικές κατασκευές κλπ. σε συνδυασμό με διεπιστημονικές γνώσεις σε πλήθος θεματικών αντικειμένων, και ενέργειες για δημιουργία οικονομίας κλίμακας .
Οι βιομηχανίες και όλο το σύστημα της παραγωγής της μεταβιομηχανικής εποχής έχουν οξύτατες διαφορές με τις παραδοσιακές βιομηχανίες, με κοινωνικές, οργανωτικές, πολιτιστικές, πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές προεκτάσεις.
Οι εργαζόμενοι στις γραμμές παραγωγής θα είναι πολύ λιγότεροι αλλά εκπαιδευμένοι σε υψηλό επίπεδο, που θα μπορούν να χειρίζονται τους αυτοματισμούς. Οι εκτοπιζόμενοι θα πρέπει να εκπαιδευθούν για να ενταχθούν σε άλλα σημεία του χώρου της εργασίας. Η δια βίου εκπαίδευση θα είναι, ήδη είναι, η μεγαλύτερη βιομηχανία στη σύγχρονη μεταβιομηχανική κοινωνία.
Μορφωτικό Επίπεδο Εργαζομένων και Αγορά Εργασίας
Σύμφωνα με τον οργανισμό IRDAC από το 1992 (IRDAC – Industrial Research and Development Advisory Committee of the European Community, 1992), το ποσοστό ανεργίας ατόμων χαμηλής εκπαίδευσης ήταν 6 φορές μεγαλύτερο από το ποσοστό ανεργίας ατόμων με υψηλή εκπαίδευση στις ΗΠΑ, γεγονός που σημαίνει ότι το υψηλού ανταγωνιστικού επιπέδου εργασιακό περιβάλλον της χώρας αυτής έχει ανάγκη από εκπαιδευμένα άτομα για να λειτουργήσει, και εκτοπίζει τους ανεκπαίδευτους. Ομοίως στο Ηνωμένο Βασίλειο το ποσοστό ανεργίας ατόμων χαμηλής εκπαίδευσης είναι 4 φορές μεγαλύτερο από το ποσοστό ανεργίας ατόμων με υψηλή εκπαίδευση, στη Δανία 4,8 φορές, στην Ιταλία 1,8 φορές. Αντίθετα, στην Ελλάδα το ποσοστό ανεργίας ατόμων χαμηλής εκπαίδευσης σύμφωνα με τα στοιχεία του IRDAC είναι μικρότερο (0,8 φορές) από το αντίστοιχο ποσοστό ανεργίας ατόμων υψηλής εκπαίδευσης (με τα όποια ποιοτικά προβλήματα έχει η εκπαίδευση αυτή).
Η αγορά εργασίας στον Ελληνικό χώρο έχει διαμορφωθεί κατά τρόπο ώστε να μην μπορεί να απασχολήσει και να πληρώσει υψηλού επιπέδου εκπαιδευμένους με αποτέλεσμα να καταφεύγουν στο εξωτερικό, μια πραγματικότητα που προφανώς δεν συμβάλλει στην γενικότερη ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα της χώρας.
Η ποσότητα της πληροφόρησης που ανταλλάσσεται για να διατηρείται ένα σύστημα ενιαίο ως σύνολο είναι τεράστια στη σημερινή εποχή της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Σαν αποτέλεσμα τα κεντρικά ελεγχόμενα κρατιστικάοικονομικά και παραγωγικά συστήματα, είτε θα αποκεντρωθούν υποχρεωτικά, είτε θα καταρρεύσουν όπως τα παλιά συστήματα της Ανατολικής Ευρώπης.
Ας ελπίσουμε ότι δεν θα καταρρεύσουμε και ότι θα μεταρρυθμίσουμε εγκαίρως το κρατιστικό κεντρικά ελεγχόμενο παραγωγικό και οικονομικό σύστημα που έχουμε, παρά το ότι θεωρητικά ανήκουμε στη Δύση.
Νίκος Ηλιάδης