Jacqueline de Romilly: Δυο Πρωινά στους Δελφούς

Από το Φλάουτο στην Απολλώνια λύρα, μτφρ. Μπάμπη Αθανασίου και Κατερίνα Μηλιαρέση, έκδ. Graal/To Άστυ Αθήνα 2005. Το άλμπουμ με τις φωτογραφίες βρίσκεται στο τέλος του κειμένου.

Είχα έλθει στους Δελφούς με κάποιους φίλους από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας, που είχε παίξει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια για την αποκάλυψη των Δελφών. Πράγματι εδώ πρέπει να φανταστούμε ένα από τα μεγάλα αρχαιολογικά βήματα της ιστορίας. Οι Δελφοί στη σύγχρονη εποχή, ήταν κυριολεκτικά εξαφανισμένοι! Χρησιμοποιώ τη λέξη με όλη τη σημασία της: το χώμα είχε σκεπάσει ό,τι είχε απομείνει από το περιώνυμο ιερό του Απόλλωνα και το μαντείο του· όλα είχαν εξαφανιστεί και η πόλη και οι ναοί και οι κίονες και τα αγάλματα.

Το χώμα είχε καλύψει τα πάντα και κανείς δεν ήξερε, ούτε κατά προσέγγιση, πού βρί­σκονταν οι περίφημοι Δελφοί. Όσα βλέπουμε σήμερα βρέθηκαν μόλις πριν από έναν αιώνα. Με πεισματική εργασία η περιοχή καθαρίστηκε από όλες τις επιχωματώσεις, και τα ευρήματα ταξινομήθηκαν, αποκαταστάθηκαν -όσα βέβαια ήταν δυνατόν να αποκατασταθούν- και τοποθετήθηκαν με πολλή προσοχή σε ένα μου­σείο, σε μια εποχή που δεν ήταν εφικτό να γίνουν περισσότερα. Η ανακάλυψη της αρχαίας τοποθεσίας επανέφερε τους επισκέπτες. Ο τόπος ξαναβρήκε τη ζωντάνια του και ξανακούγονταν, όπως άλλοτε, ομιλίες σε κάθε γλώσσα στα πόδια των Φαιδριάδων.

Η Γαλλική Σχολή της Αθήνας που διενεργούσε τις ανασκαφές, διέθετε ένα μικρό κατάλυμα εκεί πλάι και έτσι μπόρεσα να μείνω για μια νύχτα, σε ένα δωμάτιο, από όπου ήταν εύκολο να έχω άμεση πρόσβαση στον ιερό χώρο, κάθε στιγμή. Πράγμα που φυσι­κά εκμεταλλεύτηκα πολύ νωρίς το πρωί· δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτή την ανάμνηση. Είχα καθηλωθεί στην πόρτα που μόλις διάβηκα δειλά και έκθαμβη. Βρισκόμουν εδώ, στο κατώφλι αυτού του απα­γορευμένου για όλους χώρου, στο κατώφλι ενός χρόνου που δεν άνηκε πια ούτε στο παρελθόν ούτε στο παρόν. Ήξερα ότι ο τόπος αυτός υπήρξε κέντρο λαμπρών εορτασμών, μεγάλων συγκινήσεων και μιας μεγαλόπρεπης ομορφιάς που συγκινούσε τους πάντες. Επιπλέον υπήρχαν τα πλήθη του παρελθόντος. Και τώρα, μετά το διάβα τόσων αιώνων, υπάρχουν τα πλήθη των επισκεπτών που περιφέρονται ανάμεσα στα αναστυλωμένα ερείπια, φλυαρούν στις διαφορετικές γλώσσες τους, βγάζουν φωτογραφίες, σταμα­τούν για να καδράρουν μια εικόνα, και έπειτα τρέχουν βιαστικά για να συναντήσουν την ομάδα τους.

Αλλά εγώ εκείνο το πρωί ήμουν μόνη μέσα στην ησυχία. Η βοή των μεγάλων αιώνων είχε παρέλθει για πάντα, η οχλαγωγία των σύγχρονων επισκεπτών δεν θα άρχιζε τόσο νωρίς.

Συνειδητοποίησα το προνόμιο αυτό που με απομόνωσε πάλι εκτός χρόνου. Συνειδητοποιούσα επίσης πόσο θαυμάσιο ήταν να αντικρίζω στους πρόποδες του βουνού, τα επιβλητικά εκείνα ερεί­πια, που τόσον καιρό βρίσκονταν θαμμένα κάτω από τη γη, σαν νεκρά. Ναι, είχαν προβάλει ξανά, αλλά σαν ανάμνηση, σαν μαρ­τυρία που έρχεται από πολύ μακριά, ίσως κάπως σαν ένα όνειρο. Η σιωπή ήταν απόλυτη στους ιερούς αυτούς τόπους· και ήταν κατά κάποιον τρόπο, η σιωπή εκείνου που δεν υπάρχει πλέον, ενωμένη στη μνήμη με ό,τι υπήρξε. Παρ’ όλα αυτά εγώ βρισκό­μουν εκεί, απολύτως αληθινή. Ανέπνεα τον δροσερό πρωινό αέρα· άκουγα, στην ίδια αυτή σιωπή, ένα δύο πουλιά το ίδιο ελεύθερα σαν εμένα, στο ιερό αυτό, όπου τα πάντα σιγούσαν. Δεν είμαι σε θέση να πω αν η συγκίνηση που αισθανόμουν οφειλόταν στο ότι ξανάβρισκα το παρελθόν ή επειδή ξανάβρισκα ότι αυτό έχει περά­σει ανεπιστρεπτί.

Έκανα μερικά βήματα μόνη, βαδίζοντας όσο πιο αθόρυβα μπο­ρούσα, σαν να βρισκόμουν πράγματι στον οίκο ενός θεού. Κάθισα λίγο ψηλότερα στις κερκίδες του σταδίου. Ήταν και αυτό έρημο και σιωπηλό. Ήταν το αλλοτινό στάδιο; Ήξερα ότι το στάδιο που βρέθηκε ήταν κάπως μεταγενέστερο, ότι είχε ανοικοδομηθεί από τον Ηρώδη τον Αττικό και κατόπιν εξαφανίστηκε, για να ξεπρο­βάλει αργότερα και να με δεχτεί στη σιωπή εκείνου του πρωινού. Ήταν ένα στάδιο, όπου δεν θα εμφανιζόταν πια κανένας αθλητής. Και, όμως, η παρουσία του με κατέκλυζε: στο ίδιο αυτό περιβάλλον που βρισκόμουν, κάτι έκανε να αναβιώνουν όλα όσα μου είχαν πει τα κείμενα και είχα εν μέρει λησμονήσει. Είχα ξαφνικά την αίσθηση ότι κάποια παρουσία παρέμενε στις πέτρες, στα δέντρα και κάτω στο νερό της Κασταλίας πηγής -που τόσο συχνά αναφέρεται στα κείμενα- ώστε νόμιζα πως άκουγα το δροσερό του κελάρυσμα μέσα από τη φωνή των ποιητών. Αναμφίβολα αυτό το παρελθόν έχει διατηρηθεί, επειδή το είχαν περιγράψει και υμνήσει τα λογοτεχνικά έργα ή τα γλυπτά. Αλλά η επαφή με τον τόπο το αναβίωνε και το κρατούσε δέσμιο.