Rosalind Thomas: Πως άκουγαν ποίηση οι αρχαίοι Έλληνες;

Δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό θα μπορούσε να επεκταθεί αυτή ακριβώς η εικόνα και σε άλλους ιστορικούς· εξακολουθούν να ισχύουν όμως τρία κύρια σημεία. Αν ένας ιστορικός διαβάζει (ή αφηγείται) αποσπάσματα του έργου του, τότε θα κυκλοφορήσουν αναπόφευκτα αυτοτελείς περικοπές. Έχουμε έτσι το ίδιο πρόβλημα που αντιμετωπί­ζουμε (με τόσο διαφορετικές αντιδράσεις των μελετητών) με τα ομηρι­κά έπη. Φαίνεται όλο και πιο πιθανό ότι υπήρχε μια κάπως ρευστή σχέ­ση ανάμεσα στο γραπτό κείμενο και την προφορική απόδοση, μολονότι το γραπτό κείμενο επιτρέπει στον συγγραφέα να επαναλαμβάνει ακρι­βώς τα λόγια του γραπτού κειμένου, αν το επιθυμεί. Θα ήταν άχρηστο, και μάλιστα ένδειξη απερισκεψίας, κατά την κλασική εποχή να βασίζε­ται κανείς εξ ολοκλήρου στο τελικό δημοσιευμένο κείμενο για τη διάδο­ση ενός έργου ζωής. Τα επικινδύνως λιγοστά αντίγραφα που υπήρχαν μπορούσαν —καθώς δεν προστατεύονταν από κάποιες δημόσιες βιβλιοθήκες— να χαθούν στη θάλασσα, να αναπαραχθούν με κακό τρό­πο, να γίνουν τροφή εντόμων ή, για κάποιον άλλο λόγο, να καταστούν τελείως δυσανάγνωστα.

Οι φιλόσοφοι προσφέρουν μια επιπλέον και αρκετά διαφορετική σχέση ανάμεσα στο γραπτό κείμενο και τη μη γραπτή “απόδοση” ή με­τάδοση. Έχω ήδη μνημονεύσει τη δυσπιστία του Πλάτωνα απέναντι στα γραπτά κείμενα επειδή, από μόνα τους, ήταν ανεπαρκή για να απο­δώσουν την αλήθεια: εκείνο που χρειαζόταν ήταν διδασκαλία και συζήτηση, ενώ ο γραπτός λόγος δεν ήταν παρά εικόνα της γνώσης. Οι από­ψεις του Πλάτωνα ήταν ίσως ακραίες, και τον οδήγησαν, στην Έβδομη επιστολή που του αποδίδεται, στον ισχυρισμό ότι τα πραγματικά σημα­ντικά φιλοσοφικά δόγματα δεν θα έπρεπε να καταγράφονται καθόλου, από φόβο μήπως φθάσουν στα χέρια του αμαθούς πλήθους. Αλλά μο­λονότι τα διαθέσιμα στοιχεία τείνουν να αναφέρονται στις ύστερες φι­λοσοφικές σχολές της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, υπήρχε ένα ισχυρό ρεύμα που υποστήριζε ότι τα γραπτά κείμενα των έργων των φι­λοσόφων θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικά κατανοητά ως επεξηγη­ματικά των διδαχών του μεγάλου ανδρός ή των οπαδών του. Τα κείμε­να ήταν υπομνήματα, μνημονικά βοηθήματα αυτού που μεταδιδόταν, και γίνονταν ακριβέστερα κατανοητά μέσω της ζωντανής παράστασης του ίδιου του δασκάλου.

₪