Ronald Hayman: Ο ανέστιος Κάφκα

Έζησε και πέθανε χωρίς ποτέ να μπορέσει να νιώσει ότι ένα σπίτι ή ένα διαμέρισμα ή ακόμη και ένα δωμάτιο του ανήκε. Σε όλη την διάρκεια των περιορισμένων εξόδων του από την φυλακή, ήταν πάντοτε φιλοξενούμενος της Ότλα ή κάποιου άλλου. Ποτέ δεν είχε ένα διαμέρισμα που να ήταν εντελώς ανεξάρτητο. Αυτό πρέπει να έχει μεγάλη σχέση με τον τρόπο που ο Τζόζεφ Κ. στην «Δίκη» γνωρίζει ότι έχει συλληφθεί αν και ελεύθερος να μετακινηθεί από το ένα μέρος στο άλλο. Και ο Κ. στον «Πύργο» ποτέ δεν νιώθει ότι δικαιούται να βρίσκεται, όπου είναι. Για να μείνει στο χωριό πρέπει να είναι και ύπουλος και ανυπάκουος. Όταν του προσφέρεται μια δουλειά επιστάτη σ’ ένα σχολείο, κάνει κατάχρηση του χώρου και κοιμάται σε μια αίθουσα. Όταν προσπαθεί να πλησιάσει τον Κλαμ περιμένοντας μέσα στο έλκηθρό του, είναι σαν ένα μαθητούδι που προσπαθεί να βρει το θάρρος για να μπει σε απαγορευμένες περιοχές. Ποτέ δεν μπορεί να νιώσει: «Αυτός ο χώρος είναι δικός μου, αυτή είναι η περιοχή μου». Και ούτε ο Κάφκα μπόρεσε. Να γιατί πόρτες και παράθυρα είναι τόσο σπουδαία στο έργο του. Είναι επίσης ένας από τους λόγους που το γράψιμο ήταν σημαντικό γι’ αυτόν. Ο συγγραφέας, όπως ο ζωγράφος, μπορεί να νιώθει ευχάριστα, αν έχει την αυταπάτη ότι είναι κύριος της περιοχής όπου αναπαράγει. Την οικειοποιείται…

19 Ιουνίου

Ο Κάφκα παρέχει ένα είδος πρόσκλησης στο βιογράφο. Όταν μια ηθοποιός από το Μόναχο ήθελε να απαγγείλει ένα μέρος του έργου του, αρνήθηκε να δώσει την άδειά του, λέγοντας πως δεν είχε σε υπόληψη τα κείμενά του εκτός από τις στιγμές που έγραφε. Επιπλέον, μπορώ να σταθώ έξω από τον Κάφκα με έναν τρόπο που εκείνος δεν μπορούσε να σταθεί έξω από τον εαυτό του. Παρατηρώ ότι στην «Μεταμόρφωση», σχεδόν πέντε χρόνια πριν την πρώτη του αιμόπτυση, είπε ότι οι πνεύμονες του Γκρέγκορ ήσαν άρρωστοι και εκείνη την εποχή οι γιατροί δεν είχαν πει τίποτε στον Κάφκα ώστε να υποθέσει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τους πνεύμονές του. Αλλά ακριβώς πριν την αιμόπτυση έγραφε, «Στην Αποικία των Τιμωρημένων», μια ιστορία για μια μηχανή βασανιστηρίων που χαράσσει στο σώμα του θύματος τον νόμο τον οποίο παρέβη ακουσίως.

Ο Κάφκα πίστευε ότι έκανε τη ζωή του άνω-κάτω γιατί δεν είχε τρόπο να μάθει ποιοί ήσαν οι νόμοι, και η αρρώστια έμοιαζε σαν μια εγχάραξη στο σώμα του, την οποία δεν βρήκε απαραιτήτως εύκολο να διαβάσει. Άλλη μια παράξενη σύμπτωση: διόρθωνε το πρόχειρο της ιστορίας του «Ο πεινασμένος καλλιτέχνης» όταν κι ο ίδιος λιμοκτονούσε γιατί η φυματίωση του λάρυγγα καθιστούσε οδυνηρή την κατάποση αρκετής τροφής που θα τον κρατούσε στην ζωή. Η ζωή ποτέ δεν είχε προσφέρει στον Κάφκα το είδος της τροφής που χρειαζόταν, και αυτός ποτέ δεν προσαρμόστηκε στην τροφή που του προσφέρονταν.

20 Ιουνίου

Αδύνατο να μη σκεφτώ «ποιος έφταιγε». Αν ο γιος δεν μπορούσε να μην είναι ο άνθρωπος που ήταν, ούτε κι ο πατέρας μπορούσε˙ όμως φταίει άραγε για το γεγονός ότι ο γιος ένιωθε σαν ο πατέρας του να τον εμπόδιζε να ζήσει ή τον καταδίκαζε σε θάνατο; Αυτό το θέμα ξεφυτρώνει καθαρά για πρώτη φορά στα 1912: Στο διήγημα «Ηκρίση» ο γιος εκτελεί την ποινή φιλόπονα, ευθύς μόλις ο πατέρας την απαγγέλλει. « Η Μεταμόρφωση» γράφτηκε αργότερα, τον ίδιο χρόνο. Υπάρχει μόνο μια μάλλον έμμεση σχέση στην ιστορία μεταξύ των αρχικών αιτιών της μεταμόρφωσης και της ανεπάρκειας του Γκέοργκ Μπέντα σαν γιου, σαν εργαζόμενου, σαν ανθρώπινου όντος˙ όμως η ιδέα μπορεί να αναπτύχθηκε στο μυαλό του Κάφκα σαν μια μάλλον άμεση αντίδραση στις προσβολές του πατέρα του και στον τρόπο που ο Χέρμαν Κάφκα τον έκανε να νιώθει παρασιτικός. «Με λίγες ειλικρινείς λέξεις με έσπρωχνες στη βρωμιά σαν να ήταν το πεπρωμένο μου.» Οι «λίγες ειλικρινείς λέξεις» ήσαν συνήθως μια συμβουλή. Μια πόρνη δεν θα ήταν προτιμότερη —αν δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος μεταδοτικής αρρώστιας— από την Τζούλι Βούριζεκ, την δεύτερη μνηστή του Κάφκα; Όμως, προφανώς αυτή ήταν μια από τις αναρίθμητες ευκαιρίες, όπου ο γκρινιάρης πατέρας έκανε τον γιο του να αισθάνεται ότι η βρωμιά ήταν το πεπρωμένο του. Δεν είναι αυτός ο λόγος που «Η Δίκη» τελειώνει με τα λόγια «Ήταν λες και η ντροπή θα επιζούσε πέρα απ’ αυτόν»; και γι’ αυτό ο Κάφκα, μη θέλοντας να επιζήσει η ντροπή πέρα απ’ αυτόν, άφησε εντολή ότι όλα τα χειρόγραφά του γι’ αυτήν θα πρέπει νά καταστραφούν;