Εποπτεία, τεύχος 18, Ιανουάριος 1978. Μετάφραση: Λίλα Σκάμη
Αυτός ο τίτλος ονομάζει την προσπάθεια ενός στοχασμού που παραμένει στο βάθος του ερωτηματικός. Οι ερωτήσεις είναι τόσες, όσες και οι δρόμοι προς μία δυνατή απάντηση. Μια τέτοια απάντηση, εάν υπήρχε απάντηση, θα έπρεπε να συνίσταται σ’ ένα μετασχηματισμό της σκέψης κι όχι σε μιαν απλή αναγγελία αναφερόμενη σ’ ένα ήδη δοσμένο θέμα.
Το κείμενο που ακολουθεί, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου. Ξαναπιάνει μια προσπάθεια που απ’ το 1930 δεν έπαψε ποτέ ν’ ανανεώνεται: αυτήν, του να δώσει μια μορφή πιο ριζοσπαστική στο ερώτημα που ετέθη από το Sein und Zeit, δηλαδή του να υποβάλλει την ερώτηση που πραγματεύεται τό SuZ σε εμμενή κριτική. Μέσω αυτής, θα πρέπει να διαλευκανθεί σε τι το καθαυτό κριτικό ερώτημα, αυτό που ερευνά για να διακρίνει ποια μπορεί να είναι η καθαυτό αποστολή της σκέψης, δεν μπορεί να πάψει να ανήκει με κάθε αναγκαιότητα στην ίδια τη σκέψη. Συνεπώς, η προσπάθεια που αναλήφθηκε μέ τό SuZ θα μπορούσε να χρειαστεί ν’ αλλάξει τίτλο.
Παρουσιάζονται δύο ερωτήσεις:
1) Σε τι η φιλοσοφία στη σημερινή εποχή μπηκε στο τελικό της στάδιο;
2) Ποιά αποστολή, στο τέλος της φιλοσοφίας επιφυλάσσεται στή σκέψη;
I
Σε τι η φιλοσοφία, στη σημερινή εποχή μπήκε στο τελικό της στάδιο;
Φιλοσοφία σημαίνει μεταφυσική. Η μεταφυσική θεωρεί το ον στο σύνολό του —τον κόσμο, τον άνθρωπο, τον Θεό— κυττάζοντας προς το είναι, κρατώντας δηλαδή, το βλέμμα στηλωμένο στην άρθρωση του όντος μέσα στο είναι. Θεωρεί το ον σαν ον, στον κόσμο της αναπαράστασης που η αποστολή του είναι: να βασίσει. Γιατί το είναι του όντος, από την αρχή της φιλοσοφίας και μέσα στην ίδια την αρχή, εκδηλώθηκε σαν Grund. Το Grund, το βάθος ή θεμέλιο, είναι από εκεί απ’ όπου το ον σαν τέτοιο, στο γίγνεσθαί του, στην εξαφάνισή του και στη μονιμότητά του, είναι αυτό που είναι και όπως είναι, σαν επιδεκτικό γνώσης, ανάληψης και επεξεργασίας. Εφ’ όσον υπάρχει το θεμέλιο, το είναι οδηγεί το ον στην παραμονή του στην παρουσία. Το θεμέλιο εκδηλώνεται σαν κατάσταση παρουσίας του όντος. Η παρουσίαση που του αρμόζει συνίσταται σ’ αυτό που εκείνο προκαλεί να προκύψει, στην κατάσταση παρουσίας του, κάθε τι, που κάθε φορά και με τον τρόπο του είναι ήδη παρόν. Το θεμέλιο ανάλογα με την μορφή που παίρνει, στον καιρό του, ως κατάσταση παρουσίας, έχει τον θεμελιακό του χαρακτήρα μέσα στην οντική αιτιότητα του πραγματοποιημένου, μέσα στην υπερβατική δυνατοποίηση της αντικειμενικότητας των αντικειμένων, μέσα στη διαλεκτική μεσολάβηση της κίνησης του απόλυτου πνεύματος, της ιστορικής διαδικασίας της παραγωγής, μέσα στη θέληση δύναμης εγκαθιδρύοντας τις αξίες.
Το διακριτικό σημείο της μεταφυσικής σκέψης, αυτής που εξετάζει βαθιά το ον ως το βάθος του, στηρίζεται σ’ αυτό, έτσι ώστε μια παρόμοια σκέψη, ξεκινώντας απ’ αυτό που είναι παρόν, το αντιπροσωπεύει μέσα στην κατάσταση της παρουσίας του και έτσι το εκθέτει αρχίζοντας απ’ το θεμέλιό του, σαν καλά θεμελιωμένο.
Τι θέλουμε να πούμε τώρα μιλώντας για το τέλος της φιλοσοφίας; Καταλαβαίνουμε πολύ εύκολα το τέλος ενός πράγματος, κάτω από καθαρά αρνητική έννοια, σαν απλή παύση, σαν σταμάτημα μιας διαδικασίας, εάν όχι σαν διάλυση και αδυναμία. Αντίθετα, η έκφραση «τέλος της φιλοσοφίας» σημαίνει την τελείωση της μεταφυσικής. Εντούτοις, τελείωση δεν είναι εδώ τελειοποίηση με την έννοια ότι η φιλοσοφία, στο τελικό της στάδιο θα έπρεπε να έχει φθάσει στην πιο ολοκληρωμένη της τελειότητα. Δεν είναι μόνο το πρότυπο που μας λείπει για να μας επιτρέψει να εκτιμήσουμε την τελειότητα μιας περιόδου της μεταφυσικής σε σχέση με μιαν άλλη περίοδο… Δεν μας έχει δοθεί κανένα δικαίωμα μέσα στο απόλυτο για να διατυπώσουμε εκτιμήσεις αυτού του είδους. Η σκέψη του Πλάτωνα δεν είναι τελειότερη απ’ αυτήν του Παρμενίδη. Η φιλοσοφία του Hegel δεν είναι πιο τέλεια απ’ αυτήν του Kant. Κάθε εποχή της φιλοσοφίας έχει τη δική της αναγκαιότητα. Το ότι μια φιλοσοφία είναι αυτή που είναι πρέπει να το αναγνωρίσουμε χωρίς να ζητάμε περισσότερα. Αλλά δεν είναι δική μας δουλειά να θεωρούμε τη μια καλύτερη απ’ την άλλη, μας επιτρέπεται να το κάνουμε μόνο όταν πρόκειται για διαφορετικές Weltanschauungen.
Εποπτεία, τεύχος 18, Ιανουάριος 1978. Μετάφραση: Λίλα Σκάμη Αυτός ο τίτλος ονομάζει την προσπάθεια ενός στοχασμού που παραμένει στο βάθος του ερωτηματικός. Οι ερωτήσεις είναι...