Martin Heidegger: To τέλος της φιλοσοφίας και η αποστολή της σκέψης

Εποπτεία, τεύχος 18, Ιανουάριος 1978.  Μετάφραση: Λίλα Σκάμη

Αυτός ο τίτλος ονομάζει την προσπάθεια ενός στοχασμού που παραμένει στο βάθος του ερωτηματικός. Οι ερωτήσεις είναι τόσες, όσες και οι δρόμοι προς μία δυνατή απάντηση. Μια τέτοια απάντηση, εάν υπήρχε απάντηση, θα έπρεπε να συνίσταται σ’ ένα μετασχη­ματισμό της σκέψης κι όχι σε μιαν απλή αναγγελία α­ναφερόμενη σ’ ένα ήδη δοσμένο θέμα.

Το κείμενο που ακολουθεί, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου. Ξαναπιάνει μια προσπάθεια που απ’ το 1930 δεν έπαψε ποτέ ν’ ανανεώνεται: αυτήν, του να δώσει μια μορφή πιο ριζοσπαστική στο ερώτημα που ετέθη από το Sein und Zeit, δηλαδή του να υ­ποβάλλει την ερώτηση που πραγματεύεται τό SuZ σε εμμενή κριτική. Μέσω αυτής, θα πρέπει να διαλευκαν­θεί σε τι το καθαυτό κριτικό ερώτημα, αυτό που ερευνά για να διακρίνει ποια μπορεί να είναι η καθαυτό α­ποστολή της σκέψης, δεν μπορεί να πάψει να ανήκει με κάθε αναγκαιότητα στην ίδια τη σκέψη. Συνεπώς, η προσπάθεια που αναλήφθηκε μέ τό SuZ θα μπορούσε να χρειαστεί ν’ αλλάξει τίτλο.

Παρουσιάζονται δύο ερωτήσεις:

1) Σε τι η φιλοσοφία στη σημερινή εποχή μπηκε στο τελικό της στάδιο;

2) Ποιά αποστολή, στο τέλος της φιλοσοφίας επιφυ­λάσσεται στή σκέψη;

I

Σε τι η φιλοσοφία, στη σημερινή εποχή μπήκε στο τε­λικό της στάδιο;

Φιλοσοφία σημαίνει μεταφυσική. Η μεταφυσική θεωρεί το ον στο σύνολό του —τον κόσμο, τον άν­θρωπο, τον Θεό— κυττάζοντας προς το είναι, κρατώντας δηλαδή, το βλέμμα στηλωμένο στην άρθρωση του όντος μέσα στο είναι. Θεωρεί το ον σαν ον, στον κόσμο της αναπαράστασης που η αποστολή του είναι: να βασίσει. Γιατί το είναι του όντος, από την αρχή της φιλοσοφίας και μέσα στην ίδια την αρχή, εκδηλώ­θηκε σαν Grund. Το Grund, το βάθος ή θεμέλιο, είναι από εκεί απ’ όπου το ον σαν τέτοιο, στο γίγνεσθαί του, στην εξαφάνισή του και στη μονιμότητά του, εί­ναι αυτό που είναι και όπως είναι, σαν επιδεκτικό γνώσης, ανάληψης και επεξεργασίας. Εφ’ όσον υπάρ­χει το θεμέλιο, το είναι οδηγεί το ον στην παραμονή του στην παρουσία. Το θεμέλιο εκδηλώνεται σαν κα­τάσταση παρουσίας του όντος. Η παρουσίαση που του αρμόζει συνίσταται σ’ αυτό που εκείνο προκαλεί να προκύψει, στην κατάσταση παρουσίας του, κάθε τι, που κάθε φορά και με τον τρόπο του είναι ήδη πα­ρόν. Το θεμέλιο ανάλογα με την μορφή που παίρνει, στον καιρό του, ως κατάσταση παρουσίας, έχει τον θεμελιακό του χαρακτήρα μέσα στην οντική αιτιότητα του πραγματοποιημένου, μέσα στην υπερβατική δυνατοποίηση της αντικειμενικότητας των αντικειμένων, μέσα στη διαλεκτική μεσολάβηση της κίνησης του α­πόλυτου πνεύματος, της ιστορικής διαδικασίας της παραγωγής, μέσα στη θέληση δύναμης εγκαθιδρύον­τας τις αξίες.

Το διακριτικό σημείο της μεταφυσικής σκέψης, αυτής που εξετάζει βαθιά το ον ως το βάθος του, στη­ρίζεται σ’ αυτό, έτσι ώστε μια παρόμοια σκέψη, ξεκι­νώντας απ’ αυτό που είναι παρόν, το αντιπροσωπεύει μέσα στην κατάσταση της παρουσίας του και έτσι το εκθέτει αρχίζοντας απ’ το θεμέλιό του, σαν καλά θεμε­λιωμένο.

Τι θέλουμε να πούμε τώρα μιλώντας για το τέλος της φιλοσοφίας; Καταλαβαίνουμε πολύ εύκολα το τέ­λος ενός πράγματος, κάτω από καθαρά αρνητική έν­νοια, σαν απλή παύση, σαν σταμάτημα μιας διαδικασίας, εάν όχι σαν διάλυση και αδυναμία. Αντίθετα, η έκφραση «τέλος της φιλοσοφίας» σημαίνει την τελείω­ση της μεταφυσικής. Εντούτοις, τελείωση δεν είναι ε­δώ τελειοποίηση με την έννοια ότι η φιλοσοφία, στο τελικό της στάδιο θα έπρεπε να έχει φθάσει στην πιο ολοκληρωμένη της τελειότητα. Δεν είναι μόνο το πρότυπο που μας λείπει για να μας επιτρέψει να εκτι­μήσουμε την τελειότητα μιας περιόδου της μεταφυσι­κής σε σχέση με μιαν άλλη περίοδο… Δεν μας έχει δοθεί κανένα δικαίωμα μέσα στο απόλυτο για να δια­τυπώσουμε εκτιμήσεις αυτού του είδους. Η σκέψη του Πλάτωνα δεν είναι τελειότερη απ’ αυτήν του Παρμενίδη. Η φιλοσοφία του Hegel δεν είναι πιο τέ­λεια απ’ αυτήν του Kant. Κάθε εποχή της φιλοσο­φίας έχει τη δική της αναγκαιότητα. Το ότι μια φιλο­σοφία είναι αυτή που είναι πρέπει να το αναγνωρί­σουμε χωρίς να ζητάμε περισσότερα. Αλλά δεν είναι δική μας δουλειά να θεωρούμε τη μια καλύτερη απ’ την άλλη, μας επιτρέπεται να το κάνουμε μόνο όταν πρόκειται για διαφορετικές Weltanschauungen.